| 16 maart 2018

Voor goede zorg is het belangrijk dat arts en patiënt elkaar begrijpen. Toch verloopt de communicatie in de spreekkamer lang niet altijd soepel. Soms gebruikt de arts woorden en termen die verwarrend kunnen zijn. Wat bedoelt een dokter als hij of zij dit zegt?

"De uitslag is negatief"

Volgens de Dikke Van Dale betekent het woord 'negatief' in het normale taalgebruik ‘ongunstig’. Daarom schrikken sommige mensen als de dokter het woord 'negatief' laat vallen. Geen paniek! Als de arts vertelt dat de uitslag van een bepaalde test – denk aan bloedprikken – negatief is, betekent dat juist goed nieuws. 'Negatief' betekent in dat geval: er zijn in het lab geen afwijkende waarden gevonden. Of: de ziekte waar je op werd gecontroleerd, kon niet aangetoond worden.

Als een test 'positief' is, betekent dat helaas dat er wél iets is gevonden dat afwijkt. Dat wil overigens niet altijd zeggen dat je ziek bent. Neem bijvoorbeeld een positieve uitslag na een screening op darmkanker: die zegt niets over ziekte, het betekent alleen dat er bloed is aangetroffen in de ontlasting. Ook kunnen testen soms fout-positief zijn. Dan geeft de test per ongeluk een afwijkende waarde aan, maar wijst aanvullend onderzoek uit dat er toch niets aan de hand is.

"Bent u nuchter?"

Nee, de arts informeert hier niet naar een bepaalde karaktereigenschap of een bedaarde levensinslag. En ook heeft deze vraag niets te maken met drankgebruik, zoals sommige mensen denken.

Maar wat bedoelt een arts dan wel met deze vraag? Als je voor een operatie of behandeling nuchter moet zijn, mag je een aantal uren daarvoor niets meer eten of drinken. Een lege maag voorkomt dat tijdens de operatie de inhoud van de maag in de luchtpijp en de longen terechtkomt.

"U hebt een golfarm"

Het zijn veelvoorkomende kwalen: tennisellebogen, golfarmen en voetbalknieën. Inderdaad, allemaal termen die naar sport verwijzen. Als de huisarts "u hebt een golfarm" zegt, roept menige patiënt echter uit: "Hoe kan dat nou? Ik speel helemaal geen golf!" In dit geval probeert de arts meestal in begrijpelijke termen te communiceren. Een golfarm heet in dokterstaal een epicondylitis humeri medialis, maar dat klinkt nóg ingewikkelder.

Wat is er nu echt aan de hand? Een golfarm is een ontsteking aan de binnenkant van de elleboog, veroorzaakt door overbelasting. Er kunnen piepkleine scheurtjes ontstaan in de pezen waarmee de spieren aan de elleboog vastzitten. Bij een tennis­elleboog is sprake van een overbelasting aan de buitenkant van de elleboog; bij een golfarm is de binnenkant van de elleboog overbelast. Je hoeft niet aan sport te doen: veel tillen of poetsen kan ook de boosdoener zijn. De klacht gaat vanzelf over, al kan dat soms maanden duren.

"U krijgt een conservatieve behandeling"

De meeste mensen hebben ooit op school geleerd dat het woord 'conservatief' een ander woord is voor 'ouderwets' of 'behoudend'. Het kan dan vreemd overkomen als de arts 'een conservatieve behandeling' of 'een conservatief beleid' voorstelt voor een aandoening. Het betekent in elk geval niet dat de behandeling hopeloos gedateerd is. Wat dan wel?

Er zijn verschillende mogelijkheden. In veel gevallen staat de term voor 'niet opereren'. Soms is van een operatie niet veel te verwachten. En soms zijn er, zeker op oudere leeftijd, bijkomende ziekten of aandoeningen die een operatie te gevaarlijk maken. Een conservatieve behandeling kan dan, bijvoorbeeld in het geval van knie- of heupklachten, bestaan uit fysiotherapie of pijnstilling. Soms betekent een conservatieve behandeling dat een ingrijpende behandeling als dialyse niet gestart wordt, omdat de arts of de patiënt zelf geen verbetering verwacht voor de levensduur of voor de kwaliteit van leven. Of omdat de gevolgen niet te overzien zijn. Vraag altijd aan de arts wat de term voor je situatie betekent.

"De prognose is slecht"

Dokters zijn ook maar mensen. Slechtnieuwsgesprekken zijn lastig, ook voor de huisarts of medisch specialist. Studies laten zien dat artsen grote belemmeringen ervaren bij het bespreken van het levenseinde. Ze denken bijvoorbeeld dat patiënten niet klaar zijn voor een dergelijk gesprek. Ook zijn ze bang om de hoop weg te nemen. Daarom gebruiken ze soms verhullende taal. "De prognose is slecht" klinkt minder erg dan: "U gaat dood."

Sommige mensen vinden dat prima, maar andere mensen willen precies weten hoe ze ervoor staan. Het is dan zaak om de arts te laten weten dat je graag in alle openheid het gesprek over het levenseinde wilt aangaan, bijvoorbeeld omdat je wilt vastleggen dat je niet gereanimeerd wilt worden. Of dat je in bepaalde gevallen wilt afzien van medische behandelingen. Benoem ook wensen en verwachtingen. De arts kan die vastleggen in het dossier.

Begrijp de dokter beter

Er zijn allerlei oorzaken van misverstanden tussen dokter en patiënt. Een daarvan is dat artsen in hun opleiding vooral vaktaal hebben geleerd. "Dat is nuttig als ze met andere artsen of zorgverleners praten, omdat die vaktaal eenduidig en kernachtig is", vertelt medisch taalkundige Arnoud van den Eerenbeemt. "In de spreekkamer is de situatie anders, maar toch vervalt een arts vaak in vaktaal. Uit vermoeidheid bijvoorbeeld, of uit gewoonte. Of vanwege tijdgebrek: het is verdraaid lastig om in een korte tijd helder te communiceren. Dat kost inspanning en niet iedereen is er even handig in."

Er zijn ook artsen die bewust vaktaal bezigen. "Dat zijn dokters die indruk willen maken of afstand willen scheppen, bijvoorbeeld omdat een patiënt de diagnose niet accepteert."

Tips van de medisch taalkundige: bereid je bezoek voor, lees vooraf thuis patiëntinformatie en neem die mee, schrijf op wat je niet snapt en neem eventueel iemand mee. En: "Vraag desnoods een dubbel consult aan. Bij een medisch specialist is dat niet altijd mogelijk, maar de meeste huisartsen geven daar wel ruimte voor."